របាំប្រពៃណីខ្មែរ
ការស្ដាប់ភ្លេងគឺជាការពិរោះម៉្យាងហើយ ប៉ុន្តែបើគេធ្វើកាយវិការទៅតាមចង្វាក់ភ្លេងនោះ គេនឹងបានល្អមើលផងហើយពិរោះស្ដាប់ផង ។ ដូចនេះហើយបានជាគេបង្កើតឲ្យមានជារបាំឡើង ។
១. របាំប្រជាប្រិយ
គឺជារបាំដែលប្រជាជនស្រឡាញ់ ឬនិយមរាប់អាន ។
ក. របាំត្រុដិ
ភាសាសំស្ក្រិត “ត្រុដិ” មានន័យថា “ផ្ដាច់” ។ របាំត្រុដិជារបាំប្រជាប្រិយដែលគេលេងតែពេលចូលឆ្នាំខ្មែរដើម្បីផ្ដាច់ឆ្នាំចាស់ចូលឆ្នាំថ្មី និងដើម្បីប្រសិទ្ធិសព្ទសាធុការពរដល់អ្នកស្រុកក្នុងឱកាសចូលឆ្នាំថ្មីនោះផង ។ ប៉ុន្តែអ្នកស្រុកអាចយករបាំងត្រុដិនេះមកលេងម្ដងមួយកាលដែរដើម្បីបន់ស្រន់សុំទឹកភ្លៀងនៅពេលដែលមានការរាំងឫសជាយូរហើយ ។ សព្វថ្ងៃរបាំត្រុដិមាននៅសល់តែក្នុងខេត្តសៀមរាប និងខេត្តបាត់ដំបងតែប៉ុណ្ណោះ ។
តាមសេចក្ដីរាយការណ៍ លោក មាស ហាំម បានឲ្យដឹងថា ត្រុដិជារបាំរបស់សាសន៍សំរែ (សព្វថ្ងៃរស់នៅភូមិភាគខាងជើងបឹងទន្លេសាប) ដែលតែងតែនាំយករបាំត្រុដិមកលែងថ្វាយពរដល់ព្រះមហាក្សត្រក្នុងឱកាសបុណ្យចូលឆ្នាំ កាលដែលព្រះអង្គគង់នៅអង្គរ ។ ដូចនពហើយបានជារបាំត្រុដិមាននៅសល់ក្នុងខេត្តសៀមរាប ។
តាមសេចក្ដីរាយការណ៍ពីលោក ឡុង សាន់ នៅខេត្តបាត់ដំបងបានឲ្យដឹងថាយូរៗម្ដងរមែងមានសត្វព្រៃចូលមកក្នុងភូមិស្រុក ។ អ្នកស្រុកតែងមានជំនឿថានឹងកើតមានឧបទ្រុពចង្រៃបែបណាមួយជាមិនខានឡើយ អ្នកស្រុកក៏នាំគ្នាប្រោះព្រំប្រេងម្សៅឲ្យសត្វនោះ ហើយសុំពរជ័យពីសត្វនោះវិញ ។ អាស្រ័យដោយមានជំនឿបែបនេះហើយទើបគេរៀបចំឲ្យមានជារបាំត្រុដិឡើង ដោយត្រូវមានសត្វ ប្រើស ទន្សោង ក្ងោក ដែលសុទ្ធសឹងជាសត្វព្រៃមកបង្ហាញខ្លួន អ្នកស្រុកក៏នាំគ្នាប្រោះព្រំប្រេងម្សៅ ចងដៃនឹងអំបោះព្រមទាំងឲ្យទានជាលុយកាក់ទៅធ្វើបុណ្យរំដោះគ្រោះឲ្យស្រេចតែម្ដងទៅប្រសិនបើមានសត្វព្រៃចូលមកម្ដងទៀត ។
តាមឯកសាររបស់លោក សុក មេភូមិគោកក្រសាំង (ខេត្តសៀមរាប) ថារបាំត្រុដិទាក់ទងទៅនឹងរឿងនិទានមួយដែលដំណាលថា កាលដែលព្រះពុទ្ធមិនបានត្រាស់ ទ្រង់ចេញទៅសាងព្រះផ្នួសពេលនោះមានមារបានកលែងខ្លួនជាប្រើសមកស្ទាក់ដំណើរ ព្រះពោធិសត្វក៏តាំងអធិដ្ឋានឡើង ។ ពេលនោះពួកទេវតាទាំងឡាយក៏នាំគ្នាចុះមក ដោយក្លែងខ្លួនជាងោះ ហើយក៏បាញ់ប្រើសក្លែងខ្លួននោះស្លាប់ទៅ ។
អាស្រ័យដោយមានរឿងរ៉ាវហេតុនេះហើយ បានជាគេរៀបចំឲ្យមានជារបាំត្រុដិនេះឡើង ដែលត្រូវមាន ៖
- ដងកញ្ឆាៈ ដំណាងក្លោះ ឬឆ័ត្រសម្រាប់បាំងព្រះពោធិសត្វ
- សម្លេងស្គរៈ តំណាងឲ្យពួកទេវតា
- ពួកនាងរាំៈ តំណាងឲ្យទេពអប្សរហែរហម
- ព្រាន ឬមនុស្សព្រៃៈ តំណាងងោះ
- សត្វប្រើស ទន្សោងៈ តំណាងមារ ។
តាមអ្នកស្រី ហ្គ ប៉ូរេ បាននិយាយថា ជនជាតិអាស៊ីយើងនិយមទុកសត្វក្ងោកជាតំណាងព្រះអាទិត្យដែលតាមជំនឿជាន់ដើម គេចាត់ទុកព្រះអាទិត្យជាអាទិទេពមួយដែរ ។ ការរាំរបាំត្រុដិដោយមានកន្ទុយក្ងោកពីព្រោះអ្នកស្រុកត្រូវការបួងសួងបន់ស្រន់ដល់ព្រះអាទិត្យដើម្បីសុំទឹកភ្លៀងឲ្យបានគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ធ្វើស្រែចម្ការ ។ ហេតុនេះហើយបានជាគេលេងរបាំត្រុដិនៅពេលចូលឆ្នាំដើម្បីជុនពរដល់អ្នកស្រុកផង និងដើម្បីសុំភ្លៀងពីដើមឆ្នាំផង ។
ខ. របាំស្នែងទន្សោង
នៅពេលរាំរបាំនេះ គេពាក់ស្នែងទន្សោងនៅលើក្បាល ។ អ្នកភូមិអញ្ចាញរូង ស្រុកបរិបូណ៌ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង បានចេះចាំរឿងនិទានមួយដែលទាក់ទងនឹងរបាំស្នែងទន្សោង ។ រឿងនិទានដំណាលថា ៖
មានព្រានព្រៃម្នាក់ឈ្មោះ ពរ បានទទួលបញ្ជាពីព្រះរាជាឲ្យទៅរកបាញ់សត្វទន្សោង ។ ព្រានពរទៅបាញ់សត្វទន្សោងឲ្យត្រឡប់មកវិញដៃទទេហើយក៏បានរៀបរាប់ថ្វាយព្រះរាជាថា គាត់បានជួបទន្សោងញី‑ឈ្មោលមួយគូចេះរាំយ៉ាងល្អប្លែកនាំឲ្យគាត់ជក់មើលពុំអាចបាញ់កើតឡើយ ។ ពេលនោះមានខ្លាធំមួយក៏លបមកប្រុងនឹងចាប់ទន្សោងនោះដែរ តែក៏ចាប់មិនកើតហើយបែរជាគោះជើងជាចង្វាក់ទៅវិញ ។ នៅពីលើទន្សោងមានកន្លង់មួយហ្វូងហើរប្រទក្សិណដោយបញ្ចេញសូរសៀងកំដរទៀតផង ។ ព្រះរាជាទ្រង់ត្រាស់ឲ្យព្រានពរធ្វើត្រាប់តាមសទ្សនីយភាពនោះ ។ ការសម្ដែងកាយវិការរបស់ព្រានពរនេះហើយដែលនាំឲ្យកើតជារបាំស្នែងទន្សោងនេះឡើងដែលមាន ៖
- អ្នកពាក់ស្នែងពីរនាក់តំណាងទន្សោងញី‑ឈ្មោល
- សម្លេងស្គរតំណាងសន្ធឹកខ្លាធំ
- សម្លេងពួយ (ប្រដាប់ផ្លុំពិរោះដូចខ្លុយ) តំណាងសូរស័ព្ទកន្ទង់ ។
តាមការស្រាវជ្រាវរបស់លោក R. Baradat ជនជាតិបារាំងបានឲ្យដឹងថារបាំស្នែងទន្សោងនេះជារបស់ជនជាតិដើមមួយហៅថា ព័រ ដែលតែងតែរស់នៅតាមជួរភ្នំក្រវាញ (ពោធិសាត់) ស្រុកភ្នំស្រួច (កំពង់ស្ពឺ) ស្រុកទឹកផុស (កំពង់ឆ្នាំង) ស្រុកកំពង់សោម (កោះកុង) ។
ដោយព្រានពរ ជាជនជាតិព័រ គេក៏សន្និដ្ឋានថារបាំនេះជារបស់សាសន៍ព័រដែលលេងរបាំស្នែងទន្សោងនេះក្នុងពិធីអ្វីមួយដោយយកលំនាំតាមរបរគ្នាគេដែលជាអ្នកប្រមាញ់ ។ ប៉ុន្តែខ្មែរយើងខ្លះចាំថារបាំនេះលេងតែក្នុងវាំងក្នុងរាជពិធីចូលឆ្នាំ ។
គ. របាំគោះអង្រែ
កាលពីសម័យដើមគេនិយមលេងរបាំគោះអង្រែស្ទើរតែគ្រប់ភូមិស្រុក ។ ប៉ុន្តែសព្វថ្ងៃនេះ របាំនេះមាននៅសល់តិចតួចប៉ុន្ណោះគឺមាននៅសល់តែកន្លែងណាដែលចង់រក្សាទុកនៅប្រពៃណីនេះ ឬនៅកន្លែងណាដែលដាច់ឆ្ងាយពីទំនាក់ទំនងជាមួយអរិយធម៌បរទេសដូចជា សំរោងចុងកាល់ ជាំក្សាន្ត ។ មានឯកសារជាច្រើនបាននិយាយអំពីរបាំនេះ ។
អ្នកស្រុកសូទ្រនិគមបានហៅរបាំគោះអង្រែនេះថារបាំគួយ ឬរាំគួយ យើងឃើញថាមានឈ្មោះកុលសម្ព័ន្ធដើមមួយនៅថា គួយ ។ ដូចនេះគេក៏សន្និដ្ឋានថារបាំគោះអង្រែនេះមានកំណើតមកពីសាសន៍គួយ ។
តាមឯកសាររបស់ក្រុមស្រាវជ្រាវបានឲ្យដឹងថារបាំគោះអង្រែនេះចម្លងមកពីប្រទេសហ្វីលីពីនតាំងពីរជ្ជកាលព្រះបាទនរោត្តមកាលដែលព្រះអង្គយាងទៅក្រុងម៉ានីល ហើយពួកបរិពាររបស់ព្រះអង្គបានរៀនចេះរបាំនេះ ហើយក៏យកមកលេងនៅប្រទេសខ្មែរយើង ។
តែមានមតិរួមមួយបានយល់ឃើញថា ជនជាតិគួយក្ដីហ្វីលីពីនក្ដីសុទ្ធតែជាជនជាតិដើមមួយដែលបានបង្កើតអរិយធម៌អូស្ត្រូអាស៊ីរួមគ្នា ។ ដូចនេះរបាំគោះអង្រែមិនប្រាកដជារបស់ជនជាតិណាតែម្នាក់ឯងដាច់មុខឡើយ ។
ឃ. របាំយីកេ
របាំយីកេនេះមានការនិយមលេងស្ទើរតែគ្រប់ភូមិស្រុកហើយគេច្រើនលេងនៅពេលបុណ្យ ឬលំហែរពីកិច្ចការស្រែចម្ការ ។ គេតែងបង្កើតវង់របាំយីកេប្រចាំភូមិស្រុករបស់គេដោយមានអ្នកស្រុកប្រុសស្រីក្មែងចាស់ចូលរួមសម្ដែងផងដែរ ។ របាំយីកេនេះមានការរីកចម្រើនខ្លាំងដោយសារការនិយមរាប់អានរបស់អ្នកស្រុកនេះឯង ។
តាមការស្រាវជ្រាវរបាំយីកេនេះមានកំណើតមកពីប្រទេសជ្វា ឬម៉ាឡាយូ ហើយទំនងជាចូលមកប្រទេសខ្មែរតាមរយៈព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ ដែលបានយាងទៅគង់នៅប្រទេសជ្វាអស់រយៈពេលយ៉ាងយូរ ។
ង. របាំឆៃយ៉ាំ
អ្នកណាក៏បានស្គាល់របាំឆៃយ៉ាំនេះដែរព្រោះគេនិយមលេងញឹកញាប់ណាស់នៅក្នុងពិធីបុណ្យទាន ។ របាំឆៃយ៉ាំនេះមានសភាពហ៊ឹកហ៊ាក់ផ្សំនឹងកាយវិការលោតចុះលោតឡើង ញាក់មុខញាក់ខ្លួន ក្រមាច់ក្រមើម ធ្វើឲ្យអ្នកមើល អ្នកស្ដាប់រីករាយចិត្តជាខ្លាំង ។ ចំពោះការស្រាវជ្រាវអំពីដើមកំណើតនៃរបាំឆៃយ៉ាំនេះក៏មិនបានច្បាស់លាស់នៅឡើយទេ ប៉ុន្តែគេអាចសន្នដ្ឋានបានខ្លះថារបាំឆៃយ៉ាំនេះជាសំណល់របស់ជនជាតិដើមដែលរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរយើងនេះឯង ។
ច. របាំរាំវង់
របាំនេះប្រព្រឹត្តិទៅនៅជុំវិញតុការដោយមានអ្នករាំប្រុសស្រីដើរបន្តបន្ទាប់គ្នា ។ អ្នកខ្លះយល់ថារបាំរាំវង់នេះមានកំណើតមកពីប្រទេសលាវ ឬសៀមដោយឆ្លងកាត់តាមព្រំប្រទល់ ។ លាវហៅរបាំនេះថា ឡាំលាវ ឬឡាំកេន ឯសៀមហៅថា ឡាំថូន ។ តាមការពិតរបាំរាំវង់នេះជាសិល្បះចាស់បុរាណខ្មែរក្រោយពេលដែលប្រទេសជិតខាងយកទៅពត់បត់បែនតាមរបៀបគេរួចហើយ ទើបហូរចូលមកប្រទេសខ្មែរវិញ ។ របាំរាំវង់គឺជារបាំប្រជាប្រិយ៍ដែលគេនិយមរាំលេងជាពិសេសពេលចូលឆ្នាំក្នុងពិធីជប់លៀងពិធីរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ ឬពិធីបុណ្យទានក្នុងគ្រួសារ ។
ឆ. របាំក្ងោក
គេប្រទះឃើញរបាំក្ងោកមាននៅតំបន់ប៉ៃលិន ។ បណ្ដាជននៅប៉ៃលិនច្រើនជាជនជាតិកូឡាដែលចូលសញ្ជាតិខ្មែរ ។ គេនិយមរាំរបាំក្ងោកនៅពេលចូលឆ្នាំឲ្យអ្នកស្រុកមើលនៅពេលលេងរបាំនេះម្ដងៗ អ្នកស្រុកអ្នកភូមិសុខចិត្តលះបង់ការងារមួយគ្រាសិនដើម្បីមកមើលរបាំនេះ ។ អ្នកស្រុកនៅប៉ៃលិនថារបាំក្ងោកនេះមានទាក់ទងនឹងរឿងព្រេងមួយ ប៉ុន្តែតាមការស្រាវជ្រាវរបាំក្ងោកនេះមានសំណល់ពីអរិយធម៌អូស្ត្រូអាស៊ី ។ ឯពាក្យពេចន៍ចម្រៀងនៅជាភាសាកូឡានៅឡើយដែលមានន័យជាសេចក្ដីបួងសួង ប្រសិទ្ធិពរជ័យជូនដល់អ្នកស្រុកសុំឲ្យមានទឹកភ្លៀងគ្រប់គ្រាន់សុំឲ្យជីកដីរកត្បូងបានផលល្អ ។ល។
ក្រៅពីរបាំប្រជាប្រិយដែលបានរៀបរាប់រួចមកហើយនេះនៅមានរបាំប្រជាប្រិយខ្លះទៀតប៉ុន្តែគេមិនសូវនិយមយកមកលេងទេ សព្វថ្ងៃនេះដូចជារបាំបុកអង្រែ របាំកន្តែរ៉ែ របាំសួព្រ័ត របាំត្រឡោក របាំវាយក្រាប់ របាំវាយគួយ ជាដើម ។
២. របាំតន្តី
កាលពីដើមគេហៅរបាំតន្តីនេះថារបាំព្រះរាជទ្រព្យព្រោះជារបាំរបស់ស្ដេច គេលេងតែក្នុងវាំងដូចជាក្នុងពិធីបួងសួងលេងថ្វាយអាទិទេព ឬលេងឧទ្ទិសដល់វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ដេចដែលបានចូលទីវង្គតទៅហើយ ។
របាំនេះមានតាំងពីយូរយារណាស់មកហើយពុំបានទទួលឥទ្ធិពលពីខាងក្រៅទេព្រោះមានភារៈជារបាំដង្វាយនៅក្នុងវាំង ។ ផ្នែកខ្លះនៃរបាំដកស្រង់ពីរឿងរាមក្តេរិ៍ រឿងមហាភាតរៈ និងរឿងព្រេងខ្មែរ ។ ក្រៅពីនេះគេឃើញមានរបាំខ្លះទៀតដូចជា របាំថ្វាយពរ របាំទេពមនោរម្យ របាំដាវ របាំមេអំបៅ របាំស្វា ។ល។
ឯការសំខាន់គឺរបាំក្បាច់បូរាណមានសភាពទន់ភ្លន់ហើយរាបសាសមនឹងចិត្តគំនិតខ្មែរ ហើយការសម្ដែងកាយវិការនិមួយៗសុទ្ធតែមានន័យមួយ ។
សិល្បៈរបាំបូរាណខ្មែរបាននាំទៅសម្ដែងនៅបរទេសជាញឹកញាប់ហើយបានទទួលជោគជ័យយ៉ាងត្រចះត្រចង់នៅលើឆាកអន្តរជាតិ ៕
